تاریخچه مدیریت پسماند در ایران
مدیریت پسماند در ایران از کجا شروع شد؟ روند تغییرات آن به چه صورت بود؟ دفع پسماند در گذشته به چه صورت بود؟ در این مقاله قصد داریم به سوالات فوق پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.
از زمان تشکیل اداره بلدیه در شهر تهران در سال 1286، جمع آوری زباله و نظارت شهر به وظایف اصلی آن اداره تبدیل شد.
در آن سال‌ها وظیفه کارگران جمع‌آوری زباله‌ها بود. این زباله‌ها در محل‌هایی در سطح شهر تلنبار و سپس با اسب و قاطر به حومه شهر منتقل می‌شدند.
در سال‌های بعد انتقال زباله با گاری‌ها انجام می‌شد که اسب یا قاطر آن‌ها را می‌کشیدند. در پی شکایات مردم از بوی نامطبوع و مناظر نازیبایی که در محل‌های انباشت زباله وجود داشت، شهرداری محل تلنبار زباله‌ها را محصور کرد؛ به اصطلاح چهار دیواری‌هایی تشکیل داد.
آغاز تحول
با ورود خودرو و کامیون، در سال‌های بعد این وسایل خصوصاً کامیون‌ها برای حمل زباله به کار گرفته شدند.گرچه تخلیه و دفن زباله کم و بیش در اطراف تهران ادامه داشت، اما از سال 1335 تهران دارای دو مرکز دفن اصلی شد که یکی مرکز دفن آبعلی و دیگری مرکز دفن کهریزک بود.
آبعلی در شمال شرق تهران، ابتدای جاده آبعلی قرار گرفته بود. مرکز دفن کهریزک، در جنوب شهر تهران، ابتدای جاده قدیم قم قرار داشت.
در سال 1349 شهرداری تهران، برای بهینه سازی مدیریت زباله، احداث کارخانه‌ای را در دستور کار خود قرار دارد. این کارخانه مسئول بازیافت پسماندهای آلی و تبدیل آن‌ها به کمپوست بود. ظرفیت پذیرش این کارخانه روزانه 500 تن زباله بود. در سال 1351 کارخانه احداث و راه‌اندازی شد. برای مدیریت و اجرای راهبری این کارخانه تشکیلاتی ایجاد شد. این تشکیلات بعداً به اداره کود گیاهی تبدیل شد و مدیریت بازیافت و دفن زباله در تهران را به عهده گرفت. مرکز دفن آبعلی در سال 1368، به علت برخی عوارض زیست محیطی تعطیل شد. مرکز دفن آبعلی منحصر به دفع پسماندهای ساختمانی و عمرانی شد. از آن تاریخ، مرکز دفن زباله‌های شهری تهران منحصر به مرکز دفن کهریزک شد. نام این مرکز به دفن آرادکوه تغییر کرد.
از سال 1368 چهار دیواری‌هایی که در سطح شهر برای انباشت زباله در نظر گرفته بودند به تدریج به 14 ایستگاه انتقال تبدیل شد. در این روش جدید زباله‌ها به وسیله خودروهای باربر سبک جمع آوری شده و به ایستگاه‌های انتقال حمل می‌شوند. در ایستگاه‌های مذکور زباله‌ها داخل کامیون‌های بزرگ (سمی تریلر) تخلیه می‌شوند و سپس سمی تریلرها زباله‌ها را به مرکز پردازش و دفن منتقل می‌کردند. به این ترتیب تحولی در سیستم جمع آوری و حمل زباله ایجاد شد.
با گسترش فعالیت‌ها و وظایف، اداره کود گیاهی نسبت به تدوین یک اساسنامه برای تشکیل یک سازمان مستقل اقدام کردند و سپس برای تصویب به وزارت کشور پیشنهاد شد.
اساسنامه سازمان با نام ” سازمان بازیافت و تبدیل مواد ” در مورخ 2/8/1370 به تصویب وزارت کشور رسید و برای اجر به شهرداری تهران ابلاغ شد.
در سال 1372 احداث یک کارخانه بازیافت مواد آلی و تولید کمپوست در دستور کار قرار گرفت. عملیات احداث این کارخانه در سال 1377 به پایان رسید و کارخانه راه‌اندازی شد. سازمان بازیافت و تبدیل مواد برای رسیدن به اهداف خود در سال 1373 اقدام به تهیه طرحی جامع کرد.
این طرح شامل 6 مدیریت مواد زائد جامد برای تهران بود که در فروردین ماه 1376 تهیه و تحویل داده شد.
در سال‌های بعد کارخانه‌جات و واحدهای بازیافت و پردازش دیگری احداث شد؛ این کارخانه‌ها شامل کارخانه‌جات بازیافت و پردازش پسماندهای ساختمانی و عمرانی بود.
با تصویب قانون مدیریت پسماندها در اردیبهشت ماه 1383 در مجلس شورای اسلامی، مدیریت پسماندها وارد مرحله جدیدی شد. آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور در مرداد ماه 1384 به تصویب هیئت وزیران رسید. به همین ترتیب دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های مربوطه نیز برای بهینه‌سازی وضعیت مدیریت پسماندها ابلاغ شد. از جمله آن‌ها می‌توان به این شیوه‌‌نامه‌ها اشاره کرد؛ دستورالعمل تهیه طرح جامع مدیریت پسماند، شیوه‌نامه نحوه اقدام مأمورین مدیریت پسماند به عنوان ضابطین قضایی، دستورالعمل نحوه تعیین بهای خدمات مدیریت پسماند و اساسنامه و ساختار تشکیلات سازمان مدیریت پسماند اشاره کرد.
وظایف و اهداف سازمان
برنامه‌ریزی در جهت ایجاد بسترهای فرهنگی و اجتماعی مناسب و مورد نیاز در جامعه شهری تهران از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی جهت بالا بردن سطح دانش و آگاهی مردم و دست‌اندرکاران بود. اطلاع‌رسانی با استفاده از راه‌های زیر انجام شد: ظرفیت رسانه‌های جمعی، تبلیغات محیطی، مشارکت عمومی شهروندان تهرانی و نهادهای مدنی تخصصی به‌ویژه شورایاری‌های محلات. در جهت تحقق اهداف سازمان این اقدامات انجام می‌شود: برنامه‌ریزی جهت نظافت و رفت و روب، شست‌وشوی معابر، نهرها، سطوح، مبلمان و سایرنماد‌های شهری.
به‌طور کل پاکیزه‌سازی معابر و فضاهای عمومی شهر تهران با استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، برنامه‌ریزی و نظارت بر کاهش تولید پسماند با کمک تولیدکنندگان و تهیه‌کنندگان کالاهای مصرفی و مصرف‌کنندگان کالاها (کلیه تولیدکنندگان پسماند) در شهر تهران با استفاده از ظرفیت‌های مشارکت‌های عمومی مردم و همکاری نهادهای مدنی و دولتی ذی‌ربط از جمله وظایف برشمرده برای این سازمان است.
همچنین نظافت و رفت و روب معابر، جمع آوری و انتقال پسماندها، دفع و مراقبت پس از دفع، استحصال انرژی از پسماند، احداث واحدهای جدید پردازش پسماند و نظارت و کنترل بر عهده سازمان مدیریت پسماند است. این سازمان زیر نظر معاونت خدمات شهری شهرداری تهران فعالیت می کند.
روشهای نوین
نشریه Green City Times، آخرین روند‌های جهانی در پایداری اقلیم را بررسی کرده است؛ روند به این شرح است انرژی تجدیدپذیر، بهره‌وری انرژی، حمل و نقل انبوه پایدار، برنامه ریزی شهری سبز، ساختمان سبز و وسایل نقلیه الکتریکی و هیبریدی.
سیاست‌های جهانی و ملی برای مدیریت پایدار پسماند سال‌ها باقی مانده است؛ بنابراین شهر‌ها باید مسئولیت اعمال تغییرات را بر عهده بگیرند. شهر‌ها دستورالعمل‌های خود را برای تغییر سنتی پسماند تعیین می‌کنند و بر روی کار به سوی سیستم بدون زباله تمرکز می‌کنند.
سانفرانسیسکو، پیشرو در زمینه تولید زباله‌های صفر در ایالات متحده است. این شهر برنامه مشخصی را اعمال کرده است تا ۸۰ درصد زباله‌های خود را از محل‌های دفن زباله دور نگه دارد.
همانطور که شهر‌های سراسر جهان ایده‌های جدید مدیریت زباله را آزمایش می‌کنند؛ متوجه می‌شوند کدام کارایی دارد و کدام‌یک فاقد کارایی است. به اشتراک گذاری این پیشرفت‌ها می‌تواند به پیشبرد ابتکارات جهانی بیشتر کمک کند. در اینجا فقط چند روش وجود دارد که مکان‌های مختلف به بحران زباله پاسخ می‌دهند.(در ایران فقط چند سازمان نگران بحران زباله هستند)؛ پس لازم است که مردم و سازمان‌ها هر یک سهم خود را انجام دهند. شهر‌ها فقط می‌توانند کار‌های زیادی را به تنهایی انجام دهند.(سازمان‌ها فقط می‌توانند برنامه‌های متعدد ارائه دهند؛ که بسیاری از این برنامه‌ها بدون استقبال عمومی متوقف می‌شوند.) افرادی که مایل به پیاده‌سازی سیستم‌های جدید برای جداسازی زباله‌های خود هستند، لازم است تغییری ایجاد کنند.
از ما چه بر می آید؟
سعی کنید خودتان کمپوست کنید یا از خدمات ارائه شده در شهرتان استفاده کنید. بررسی کنید تا مطمئن شوید که مواد خطرناک را دور نمی‌اندازید؛ سعی کنید زباله‌ها را به درستی دور بیندازید. گام‌های کوچکی مانند این، امکان بهبود در سطح شهر را فراهم می‌کنند. در مراحل بعدی این گام‌ها می‌تواند به سطوح ملی و جهانی گسترش یابند. همه چیز از ما شروع می‌شود.
برای مطالعه بیشتر در این مورد می توانید از این مقاله استفاده نمایید : 5 روش مدرن برای مدیریت پسماند